भोग आणि ईश्वर ७६

भोग आणि ईश्वर  ७६

  

मन हे दुधावरच्या सायीसारखं असतं. म्हणजे कसं, तर,  ज्यावेळी आपल्याला ती साय चहात किंवा कॉफीमध्ये दूध ओतताना नको असते त्यावेळी ती हमखास पुढे येऊन चहात पडणार  आणि ज्यावेळी ती हवी असते त्यावेळी ती मागे मागे जाणार. मनही तसच आहे. ज्यावेळी आपल्याला एकाग्रता हवी असते त्यावेळी ते चळवळ वा अनेक विचारात आपल्याला गुरफटून टाकणार. पण मग मन आपल्याला कसं काय साथ देणार, मदत करणार. 

या सर्वांचाच विचार करून समर्थांनी मनाचे श्लोक लिहून चंचल, अस्थिर, वाऱ्यासम मनाला समजवण्याचा मार्ग आपल्याला सांगितला आहे. पण हे कसं साध्य होईल, तर मन या अदृश्य पण अस्तित्वात असलेल्या वारुचे दोन साथीदार आहेत बुद्धी आणि आत्मा. बुद्धी जसं मनाचं ऐकण्याचं कार्य करते त्याचप्रमाणे बुद्धी ही, मनाला समजावून सांगण्याचं कार्य करते. कसं.

तर आपण खूप वेळा वाचतो की राग आला तर तो शांत करायला एक ते दहा किंवा त्याच्यापुढे शंभरपर्यंत आकडे मोजावे, म्हणजे राग शांत होतो. यात मन हे त्याक्षणी क्रोधीत असतं, मग आकडे कोण मोजणार, तर बुद्धी आणि आत्मा याक्षणी वा त्यावेळी बुद्धीला चेतना देणार अर्थात जेणेकरून शरीरात त्यावेळी क्रोधाने निर्माण झालेले हार्मोन्स आपलं काम करायच्या आधी मेंदू व मेंदूत असलेली बुद्धिरुप शक्ती तेच हार्मोन्स स्थिर करण्याचं कार्य करते.

म्हणजेच ज्यावेळी आपण तीन साथीदारांपैकी एकाला आपलंसं करण्याचा प्रयत्न करतो त्यावेळी इतर दोन आपल्याला मदत  करतात. हाच त्यांचा एकमेकांमधील संवाद धरून पुढे जायचं आहे. याच मुद्द्याला वा तत्वाला पुढे न्यायचं आहे आणि आपल्या मनाशी आपल्याला संवाद साधायचा आहे. हा संवाद आधी मुद्दाम नन्तर आपोआप सुरू राहतो किंवा सतत होत राहतो. 

खूपवेळा आपण म्हणतो मन चिंती ते वैरी न चिंती. यात खुपसं सार किंवा गुह्य दडलेलं आहे. म्हणजे त्यावेळी काही चुकीचा वा वाईट विचार मनात येतो त्यावेळी बुद्धी आपल्याला संकेत देतं आणि आत्मा जाणीव करून देतो की हे चुकीचं आहे किंवा हा विचार गैर आहे. हाच झाला मूक किंवा अजाणतेपणी घडलेला संवाद. अजाणतेपणी अश्यासाठी की, आपल्याला माहीतदेखील नाही की हा संवाद आहे. याचप्रकारे जेंव्हा बुद्धी चुकीचा मार्ग अवलंबत असते त्यावेळी आत्मा मनाच्या साथीने आपल्याला सांगण्याचा प्रयत्न करते, आपण ऐकतो की नाही तो वेगळा भाग. 

मनाशी घडलेला हा अजाणता संवाद आपल्याला प्रयत्नपूर्वक मुद्दामहून घडवायचा आहे. कसं तर ज्यावेळी मन एखादा विचार करतं, त्यावेळी एखाद्या मित्राशी आपण बोलतो त्याप्रमाणे  मनाला विचारप्रवृत्त करायचं. जर मनात आलेला विचार अयोग्य असेल तर त्याला हात धरून समजावून सांगा, म्हणजेच आपणच आपल्याशी बोला की, असा विचार चूक आहे आपण दुसरा एखादा विचार करू. किंवा अशावेळी मनाला एखाद्या चांगल्या विचाराच्या चिंतनात गुंतवून त्या चुकीच्या अथवा गैर विचारातून बाहेर न नेता त्याच्या जागी दुसरा विचार स्थिर करण्याचा प्रयत्न करावा.

यात कुठेही जोर जबरदस्ती नसावी. म्हणूनच मी पुन्हा पुन्हा सांगिन की, एखाद्या मित्राशी वा मैत्रिणीशी आपण बोलत आहोत इतक्या सहजपणे आणि प्रेमभावाने बोलत, बोलण्यात गुंगवून त्याला हळूहळू मूळ विचारातून सहजी बाहेर काढून त्याजागी दुसरा चांगला विचार स्थिर करण्याचा प्रयत्न करावा. हे जाणीवपूर्वक, प्रयत्नपूर्वक, मुद्दामहून बुद्धीच्या साथीने करावं.  ही प्रक्रिया प्रत्येक चुकीच्या विचाराबाबत करत गेल्यास ती एक सलग प्रक्रिया होऊन आपला नित्याचा भाग होऊ शकते. यातले अजून काही मुद्दे व खाचाखोचा बघूया पुढील भागात. 

म्हणूनच मी सतत सर्वांना सांगतो की,  चिंतन करा, विचार येतील आणि त्यातील सद्विचार घेऊन पुढे जा, मार्ग सापडतील. 

©® विचार व  लेखन : प्रसन्न आठवले

१४/०२/२०२१

९०४९३५३८०९ wap

९९६०७६२१७९