prasanna athavale

🌹 *श्री विष्णु सहस्त्रनामावलिः* 🌹 १. ॐ विश्वस्मै नमः । २.ॐ विष्णवे नमः । ३. ॐ वषट्काराय नमः । ४. ॐ भूतभव्यभवत्प्रभवे नमः । ५. ॐ भूतकृते नमः । ६. ॐ भूतभृते नमः । ७. ॐ भावाय नमः । ८. ॐ भूतात्मने नमः । ९. ॐ भूतभावनाय नमः । १०. ॐ पूतात्मने नमः । ११. ॐ परमात्मने नमः । १२. ॐ मुक्तानां परमायै गतये नमः । १३. ॐ अव्ययाय नमः । १४. ॐ पुरुषाय नमः । १५. ॐ साक्षिणे नमः । १६. ॐ क्षेत्रज्ञाय नमः । १७. ॐ अक्षराय नमः । १८. ॐ योगाय नमः । १९. ॐ योगिविदां नेत्रे नमः । २०. ॐ प्रधानपुरुषेश्वराय नमः । २१. ॐ नारसिंहवपुषे नमः । २२. ॐ श्रीमते नमः । २३. ॐ केशवाय नमः । २४. ॐ पुरुषोत्तमाय नमः । २५. ॐ सर्वस्मै नमः । २६. ॐ शर्वाय नमः । २७. ॐ शिवाय नमः । २८. ॐ स्थाणवे नमः । २९. ॐ भूतादये नमः । ३०. ॐ निधयेऽव्ययाय नमः । ३१. ॐ समभवाय नमः । ३२. ॐ भावनाय नमः । ३३. ॐ भर्त्रे नमः । ३४. ॐ प्रभवाय नमः । ३५. ॐ प्रभवे नमः । ३६. ॐ ईश्वराय नमः । ३७. ॐ स्वयम्भुवे नमः । ३८. ॐ शम्भवे नमः । ३९. ॐ आदित्याय नमः । ४०. ॐ पुष्कराक्षाय नमः । ४१. ॐ महास्वनाय नमः । ४२. ॐ अनादिनिधनाय नमः । ४३. ॐ धात्रे नमः । ४४. ॐ विधात्रे नमः । ४५. ॐ धातवे उ...

गीत विश्लेषण :  गीत  ॥ श्रीरामचन्द्र कृपालु भजमन हरण भवभय दारुणम ॥भाग ४ श्री रामचन्द्र कृपालु भजमन हरण भवभय दारुणं । नव कञ्ज लोचन कञ्ज मुख कर कञ्ज पद कञ्जारुणं ॥१॥ कन्दर्प अगणित अमित छबी नव नील नीरद सुन्दरं । पटपीत मानहुँ तडित रुचि शुचि नौमि जनक सुतावरं ॥२॥ भज दीनबन्धु दिनेश दानव दैत्य वंश निकन्दनं । रघुनन्द आनन्द कन्द कोसल​ चन्द दशरथ नन्दनं ॥३॥ सिर मुकुट कुंडल तिलक चारु उदार अङ्ग विभूषणं । अजानु भुज शर चाप धर संग्राम जीत खरदूषणं ॥४॥ इति वदति तुलसीदास शंकर शेष मुनि मन रंजनं । मम हृदय कंज निवास कुरु कामादि खलदल गंजनं ॥५॥ इथे भजणे याचा अर्थ समजून घेतला पाहिजे.  भ शब्दापासून भगवंत आणि त्याची प्रेमाने आळवणी करणारा भक्त हे शब्द तयार झाले. ज्या क्षणी कल्पनेने परम आत्म्याने  मायारूप जग उत्पन्न केले त्याच क्षणी त्या मायेच्या आधीन राहून आपल्या भक्तीने भगवंतापासून भिन्न झालेला, परम आत्म्याचाच अंश,, भक्तरूपात त्या अभिन्न अंगाकडे अर्थात पूर्ण स्वरूपाकडे जाण्यासाठी आतुर असा भक्तदेखील निर्माण झाला. मुळात फक्त ईश्वर प्राप्ती ही मूळ संकल्पना आणि उद्देश आत्म्याचा आहे. परंतु पंचमहाभूत...

गीत विश्लेषण :  गीत  ॥ श्रीरामचन्द्र कृपालु भजमन हरण भवभय दारुणम ॥भाग २ श्री रामचन्द्र कृपालु भजमन हरण भवभय दारुणं । नव कञ्ज लोचन कञ्ज मुख कर कञ्ज पद कञ्जारुणं ॥१॥ कन्दर्प अगणित अमित छबी नव नील नीरद सुन्दरं । पटपीत मानहुँ तडित रुचि शुचि नौमि जनक सुतावरं ॥२॥ भज दीनबन्धु दिनेश दानव दैत्य वंश निकन्दनं । रघुनन्द आनन्द कन्द कोसल​ चन्द दशरथ नन्दनं ॥३॥ सिर मुकुट कुंडल तिलक चारु उदार अङ्ग विभूषणं । अजानु भुज शर चाप धर संग्राम जीत खरदूषणं ॥४॥ इति वदति तुलसीदास शंकर शेष मुनि मन रंजनं । मम हृदय कंज निवास कुरु कामादि खलदल गंजनं ॥५॥ भक्ताला भगवंताचं दर्शन व्हावं हा योग भक्ताच्या भक्तीतील तन्मयतेवर लीनतेवर अवलंबून असतो. अर्थात प्रारब्ध , संचित आणि भाग्य हे देखील यात महत्वाचं असतंच हे नक्की. अनेक जन्मांच्या पूर्वपुण्याईवर या दर्शनाचा लाभ अवलंबून असतो. ते दर्शन होणं हे महत्भाग्य आणि असं दर्शन घडल्यावर या जन्मात काही करण्याचं राहात नाही. मुळात प्रत्यक्ष महर्षी वाल्मिकीं एक दिव्य महर्षी. एका सामान्य वाल्या कोळ्याचा एक महर्षी होतो हे योग्य अनुसंधान, साधना, तपश्चर्या, योग, चिकाटी याची प्रचिती व प...

गीत विश्लेषण :  गीत  ॥ श्रीरामचन्द्र कृपालु भजमन हरण भवभय दारुणम ॥भाग ३ श्री रामचन्द्र कृपालु भजमन हरण भवभय दारुणं । नव कञ्ज लोचन कञ्ज मुख कर कञ्ज पद कञ्जारुणं ॥१॥ कन्दर्प अगणित अमित छबी नव नील नीरद सुन्दरं । पटपीत मानहुँ तडित रुचि शुचि नौमि जनक सुतावरं ॥२॥ भज दीनबन्धु दिनेश दानव दैत्य वंश निकन्दनं । रघुनन्द आनन्द कन्द कोसल​ चन्द दशरथ नन्दनं ॥३॥ सिर मुकुट कुंडल तिलक चारु उदार अङ्ग विभूषणं । अजानु भुज शर चाप धर संग्राम जीत खरदूषणं ॥४॥ इति वदति तुलसीदास शंकर शेष मुनि मन रंजनं । मम हृदय कंज निवास कुरु कामादि खलदल गंजनं ॥५॥ खरंतर स्वतः गोस्वामी तुलशीदास यांनी प्रत्यक्ष रामाचे दर्शन घेऊन या गीताची रचना केले आहे हे नक्की.  परंतु त्याच वेळी हे गीत समस्त राम भक्तांना प्रेरणादायी ठरावं म्हणून मनाला संबोधून वदलं  असल्याचं दर्शवून ही रचना केली आहे हे पदोपदी जाणवतं.  म्हणूनच तसा उल्लेख ते सुरवातीलाच करतात.  स्वतःच्या मनाला, श्रीरामांचं अलौकिक दिव्य दर्शन आत्मा मनाला संबोधून, वर्णीत आहे ही संकल्पना म्हणजेच आत्मा हा मनाच्या पार जाऊन, तिथून त्रयस्थपणे मनाला या दिव्य दर्शन...

गीत विश्लेषण :  गीत   ॥ श्रीरामचन्द्र कृपालु भजमन हरण भवभय दारुणम ॥भाग १ श्री रामचन्द्र कृपालु भजमन हरण भवभय दारुणं । नव कञ्ज लोचन कञ्ज मुख कर कञ्ज पद कञ्जारुणं ॥१॥ कन्दर्प अगणित अमित छवि नव नील नीरद सुन्दरं । पटपीत मानहुँ तडित रुचि शुचि नौमि जनक सुतावरं ॥२॥ भजु दीनबन्धु दिनेश दानव दैत्य वंश निकन्दनं । रघुनन्द आनन्द कन्द कोसल​ चन्द दशरथ नन्दनं ॥३॥ सिर मुकुट कुंडल तिलक चारु उदार अङ्ग विभूषणं । आजानु भुज शर चाप धर संग्राम जित खरदूषणं ॥४॥ इति वदति तुलसीदास शंकर शेष मुनि मन रंजनं । मम हृदय कंज निवास कुरु कामादि खलदल गंजनं ॥५॥ गोस्वामी  तुलसीदास विरचित जगत्पालक प्रभू श्रीरामचंद्र यांच्या स्तुतीपर रचलेलं हे अलौकिक अद्भुत शब्दातील गीत आणि त्याला अनेकांनी चाल लावून याच केलेलं सोन. हे सर्वश्रुत आहे.  तरीही माझ्या मते लतादीदींनी गायलेलं हे गीत आहे खरंच अप्रतिम, अविस्मरणीय, अवर्णनीय आणि अतुलनीय आहे. त्यांच्या इतर गाण्यांप्रमाणे प्रत्येक शब्द स्वच्छ उच्चारलेला, प्रत्येक स्वर सूर तान पूर्ण शेवटाला नेऊन मग समेवर येऊन पुढची ओळ वा ध्रुवपद घेतलेल आणि गाण्याती...

गीत विश्लेषण - आकाश पांघरुनी जग शांत झोपलेले भाग ४ व अंतिम  आकाश पांघरूनी जग शांत झोपले हे  घेऊन एकतारी गातो कबीर दोहे गगनात हासती त्या स्वप्नील मंद तारा वेलीवरी सुखाने निजला दमून वारा कालिंदीच्या तीरी या, जळ संथ संथ वाहे भरला स्वरात त्याच्या भक्तीतला सुगंध ओठांत आगळाच आनंद काही धुंद त्याच्या समोर पुढती, साक्षात देव आहे काहूर अंतरीचे भजनात लोप होई भक्तीत श्रीहरीच्या मन हे रमून जाई उघडून लोचनांना तो दिव्य रूप पाहे गीतकार : मधुकर जोशी  संगीतकार : दशरथ पूजारी गायिका : सुमन कल्याणपूर अश्या निस्सीम भक्तांच्या देहातून भक्तीचा भारलेपणा अखंड वहात असतो. अर्थातच त्यांच्या प्रत्येक इंद्रियातून त्याचा प्रत्यय येतच असतो. ओठ हे मुख्यतः भगवंताचं नाम घेऊन जन्म सार्थकी लावण्यासाठी आहे हे त्यांनी जाणल्यामुळे त्यांच्या स्वर आणि सूर यांना जगतापर्यंत पोचवणाऱ्या ओठातून नामरूपात, स्तुतिरुपात हा भक्तीरुप आनंद ओसंडून वहात असतो. त्यांच्या सान्निध्यात येणाऱ्या प्रत्येकास त्याचा अनुभव येतोच येतो. भक्ती ही सरतेशेवटी आनंदाची अनुभती असल्याकारणाने तोच आनंद त्यांच्या वाणीतून ओठांवाटे प्रकट होत असतो. भगवं...

गीत विश्लेषण - आकाश पांघरुनी जग शांत झोपलेले भाग ३ आकाश पांघरूनी जग शांत झोपले हे  घेऊन एकतारी गातो कबीर दोहे गगनात हासती त्या स्वप्नील मंद तारा वेलीवरी सुखाने निजला दमून वारा कालिंदीच्या तीरी या, जळ संथ संथ वाहे भरला स्वरात त्याच्या भक्तीतला सुगंध ओठांत आगळाच आनंद काही धुंद त्याच्या समोर पुढती, साक्षात देव आहे काहूर अंतरीचे भजनात लोप होई भक्तीत श्रीहरीच्या मन हे रमून जाई उघडून लोचनांना तो दिव्य रूप पाहे गीतकार : मधुकर जोशी  संगीतकार : दशरथ पूजारी गायिका : सुमन कल्याणपूर अश्या या भारलेल्या वातावरणात संपूर्ण नश्वर जगताला विसरून चिरंतन आनंदाचा प्रत्यय देणारं जगदीश्वराचं नाम संत कबीर  घेत आहेत. नाम घेत असताना त्या नामाची गोडी अजून अवीट व्हावी यासाठी ते एखाद्या सूत्रात वा वृत्तात बांधून त्यांना लयबद्ध शब्दांची जोड देऊन मांडलं तर मिळणारा आनंद आपल्याबरोबर संपूर्ण जगताला देता येतो. म्हणून कबीरांनी दोहे रचले. यात पुन्हा विचार जगताचा. त्यासाठी घेतलेला आधार म्हणजे दोहे. समजण्यास अत्यंत सोपे आणि ईश्वर सान्निध्याचा प्रत्यय आणून देणारे. एकतारीवर सुर आळवत कबीर आपली परमेश्वराप्रती असलेल...

गीत विश्लेषण - आकाश पांघरुनी जग शांत झोपलेले भाग २  आकाश पांघरूनी जग शांत झोपले हे  घेऊन एकतारी गातो कबीर दोहे गगनात हासती त्या स्वप्नील मंद तारा वेलीवरी सुखाने निजला दमून वारा कालिंदीच्या तीरी या, जळ संथ संथ वाहे भरला स्वरात त्याच्या भक्तीतला सुगंध ओठांत आगळाच आनंद काही धुंद त्याच्या समोर पुढती, साक्षात देव आहे काहूर अंतरीचे भजनात लोप होई भक्तीत श्रीहरीच्या मन हे रमून जाई उघडून लोचनांना तो दिव्य रूप पाहे गीतकार ः मधुकर जोशी  संगीतकार ः दशरथ पूजारी गायिका ः सुमन कल्याणपूर बघूया त्याचा मनोहारी गूढ गर्भीत अर्थ.  आकाश हे पंचतत्वातील एक तत्व. निर्गुण ब्रम्हस्वरूप. पृथ्वीला झाकोळून उरलेलं. अर्थातच सर्वसमावेशक तरीही दशांगुळे उरलेलं. ज्याची तुलना फक्त परम ईश्वराशी होऊ शकते. म्हटलं तर सगुण म्हटलं तर निर्गुण निराकार. कारण त्याचा काहीही विशिष्ट आकार नाही. त्या त्या वेळी जसं दिसतं तसं भासतं . ईश्वराचं तसंच आहे. म्हटलं पृथ्वी अर्थातच सजीव निर्जीव सृष्टीचं प्रतीक. जडत्वाशी संबंध असलेली आणि जडत्वाचं प्रतिनिधित्व करणारी माता वसुंधरा. जी सर्व लेकरांची पापं पोटात सामावून घेते. कारण त...

गीत विश्लेषण - आकाश पांघरुनी जग शांत झोपलेले भाग १  आकाश पांघरूनी जग शांत झोपले हे  घेऊन एकतारी गातो कबीर दोहे गगनात हासती त्या स्वप्नील मंद तारा वेलीवरी सुखाने निजला दमून वारा कालिंदीच्या तीरी या, जळ संथ संथ वाहे भरला स्वरात त्याच्या भक्तीतला सुगंध ओठांत आगळाच आनंद काही धुंद त्याच्या समोर पुढती, साक्षात देव आहे काहूर अंतरीचे भजनात लोप होई भक्तीत श्रीहरीच्या मन हे रमून जाई उघडून लोचनांना तो दिव्य रूप पाहे गीतकार ः मधुकर जोशी  संगीतकार ः दशरथ पूजारी गायिका ः सुमन कल्याणपूर काही काही गाणी ही अवर्णनीय आनंद देतात. त्या गाण्याच्या शब्दात , संगीतात जादू असतेच पण स्वर आपसूक त्या शब्दांचे अर्थ गर्भितार्थ आणि मतितार्थ श्रोत्यांच्या कानातून हृदयापर्यंत एखाद्या निर्मळ जलप्रवाहासम नेऊन स्थापित करतात. तो आनंद कल्पनातीत आणि खरतर शब्दातीत असतो. पुन्हा पुन्हा ते गीत ऐकायची ओढ निर्माण करतो. मला वाटत त्याच गुणांची मोहिनी मनावर, त्यामागे हृदय व  आत्म्यापर्यंत पोहोचवणारं गाणं म्हणजे आकाश पांघरुनी जग शांत झोपलेले.  गीतकार मधुकर जोशी ज्यांच्या काव्याची स्तुती प्रत्यक्ष गदिमानी केली आ...

  उठी उठी गोपाला – गीत विश्लेषण भाग व अंतिम ४ मलयगिरीचा चंदनगंधित धूप तुला दाविला स्वीकारावी पूजा आता, उठी उठी गोपाला पूर्व दिशेला गुलाल उधळुन ज्ञानदीप लाविला गोरस अर्पुनि अवघे गोधन गेले यमुनेला धूप दीप नैवेद्य असा हा सदुपचार चालला रांगोळ्यांनी सडे सजविले रस्त्यारस्त्यांतुन सान पाऊली वाजति पैंजण छुन छुनन छुन छुन कुठे मंदिरी ऐकू येते टाळांची किणकिण एकतानता कुठे लाविते एकतारीची धून निसर्ग मानव तुझ्या स्वागता असा सिद्ध जाहला राजद्वारी झडे चौघडा शुभःकाल जाहला सागरतीरी ऋषीमुनींचा वेदघोष चालला वन वेळूंचे वाजवि मुरली, छान सूर लागला तरुशिखरावर कोकिलकविने पंचम स्वर लाविला गीतकार : बाळ कोल्हटकर, गायक : कुमार गंधर्व संगीतकार : वसंत देसाई नाटक : देव दिना घरी धावला राजप्रसादतील अर्थात राजवाड्याच्या मुख्य प्रवेशद्वारी प्रत्येक पहाटेला परंपरागत सनई व चौघडा हा सुंदर वातावरण निर्मिती तर करतोच, पण प्रजाजनांना पहाटेचा प्रहर सुरू झाल्याचंसुद्धा सांगतो. खर तर हा सनई चौघडा सनातन धर्माच्या मांगल्याच प्रतीक असून तो मंदिरात , प्रवेशद्वारी व राजप्रसादतील प्रांगणात नित्य वाजवण्यात येतो. हा सनई चौघडा शुभकालाच...

  उठी उठी गोपाला – गीत विश्लेषण भाग ३ मलयगिरीचा चंदनगंधित धूप तुला दाविला स्वीकारावी पूजा आता, उठी उठी गोपाला पूर्व दिशेला गुलाल उधळुन ज्ञानदीप लाविला गोरस अर्पुनि अवघे गोधन गेले यमुनेला धूप दीप नैवेद्य असा हा सदुपचार चालला रांगोळ्यांनी सडे सजविले रस्त्यारस्त्यांतुन सान पाऊली वाजति पैंजण छुन छुनन छुन छुन कुठे मंदिरी ऐकू येते टाळांची किणकिण एकतानता कुठे लाविते एकतारीची धून निसर्ग मानव तुझ्या स्वागता असा सिद्ध जाहला राजद्वारी झडे चौघडा शुभःकाल जाहला सागरतीरी ऋषीमुनींचा वेदघोष चालला वन वेळूंचे वाजवि मुरली, छान सूर लागला तरुशिखरावर कोकिलकविने पंचम स्वर लाविला गीतकार : बाळ कोल्हटकर, गायक : कुमार गंधर्व संगीतकार : वसंत देसाई नाटक : देव दिना घरी धावला राज्यातल्या अनेकविध मंदिराच्या दिपमाळेच्या खांबावर रात्री केलेली दिव्याची रोषणाई अजून पहाटे पर्यन्त तशीच आहे. ती वातावरणातील स्निग्धता कायम ठेवत आहे. अश्या सर्व मंदिरांची गोपुरे आकर्षक सजावटीने सजलेली आहेत. त्या मंदिरांचे सुवर्ण आणि रत्नजडित कळस सूर्याच्या प्रभेची प्रतीक्षा करत आहेत. त्या मंदिरातील पूजापाठ करणाऱ्या ब्रम्हवृन्दानी ब्राम्हमुहू...

  उठी उठी गोपाला – गीत विश्लेषण भाग २ मलयगिरीचा चंदनगंधित धूप तुला दाविला स्वीकारावी पूजा आता, उठी उठी गोपाला पूर्व दिशेला गुलाल उधळुन ज्ञानदीप लाविला गोरस अर्पुनि अवघे गोधन गेले यमुनेला धूप दीप नैवेद्य असा हा सदुपचार चालला रांगोळ्यांनी सडे सजविले रस्त्यारस्त्यांतुन सान पाऊली वाजति पैंजण छुन छुनन छुन छुन कुठे मंदिरी ऐकू येते टाळांची किणकिण एकतानता कुठे लाविते एकतारीची धून निसर्ग मानव तुझ्या स्वागता असा सिद्ध जाहला राजद्वारी झडे चौघडा शुभःकाल जाहला सागरतीरी ऋषीमुनींचा वेदघोष चालला वन वेळूंचे वाजवि मुरली, छान सूर लागला तरुशिखरावर कोकिलकविने पंचम स्वर लाविला गीतकार : बाळ कोल्हटकर, गायक : कुमार गंधर्व संगीतकार : वसंत देसाई नाटक : देव दिना घरी धावला अश्या या समयाचं वर्णन मांडायचं म्हटलं तर ते अद्भुत दृश्य भौतिक नेत्राना अनंत सुख देणार आहे देवा. पूर्व दिशेला रवीराजा स्वये गुलालरूपी किरणांना पसरून जगाला उतिष्ठ होऊन कार्यरत होण्यास आणि कर्मेंद्रियांना जागे करण्याचे ज्ञान देण्याचं आपलं नित्याच पण तितकंच महत्तम कार्य करत आहे. त्यांच्या या कार्याचा, या तेजाचं दिपरूपी ज्ञान जगात चहूकडे आनंद पस...

  उठी उठी गोपाला – गीत विश्लेषण भाग १ मलयगिरीचा चंदनगंधित धूप तुला दाविला स्वीकारावी पूजा आता, उठी उठी गोपाला पूर्व दिशेला गुलाल उधळुन ज्ञानदीप लाविला गोरस अर्पुनि अवघे गोधन गेले यमुनेला धूप दीप नैवेद्य असा हा सदुपचार चालला रांगोळ्यांनी सडे सजविले रस्त्यारस्त्यांतुन सान पाऊली वाजति पैंजण छुन छुनन छुन छुन कुठे मंदिरी ऐकू येते टाळांची किणकिण एकतानता कुठे लाविते एकतारीची धून निसर्ग मानव तुझ्या स्वागता असा सिद्ध जाहला राजद्वारी झडे चौघडा शुभःकाल जाहला सागरतीरी ऋषीमुनींचा वेदघोष चालला वन वेळूंचे वाजवि मुरली, छान सूर लागला तरुशिखरावर कोकिलकविने पंचम स्वर लाविला गीतकार : बाळ कोल्हटकर, गायक : कुमार गंधर्व संगीतकार : वसंत देसाई नाटक : देव दिना घरी धावला खरच एखाद्या गीताचं भाग्य असत इतकं थोर की त्याचे गीतकार , संगीतकार आणि गायक अर्थात पेशकर्ते हे इतके दिगग्ज असतात की त्या गीताला, त्या काव्याला जन्म घेऊन धन्य वाटतं. अमरत्व, माधुर्य, सहजता, सौन्दर्य, शालीनता , नजाकत, अंतरीचा अनाहत नाद , आत्म्याला जाणवणारा त्याचा गोडवा आणि आत्मसुख हे...