जाणिवा, चेतना, संवेदना, साद व प्रतिसाद. १

जाणिवा, चेतना, संवेदना, साद व प्रतिसाद. १

सकाळी सकाळी चहा घेऊन तरतरी येते हा एक सर्व साधारण भाग झाला. नित्याचा असल्यामुळे सवयीनुसार आपण तसं करतो आणि हुशारी किंवा ताजगी आल्याचा अनुभव घेतो. इंग्रजीत याला एक छान शब्द आहे, फील येणं वा फील घेणं.

म्हणजेच कुठेतरी त्या जाणिवेला जागं करतो आपणच, नाव मात्र चहा वा तत्सम वस्तुंचं घेतो. कारण हा फील म्हणजेच अनुभव हा मानसिक आहे की शारीरिक आहे हा प्रश्न आहे. दुसरं एक उदाहरण देतो बघा विचार करून. अपेय पान करणारे सुरवातीला एका घोटात जो अनुभव घेतात तोच अनुभव , ज्याला ते किक म्हणतात, ती यायला एम एल वाढवावे लागतात. म्हणजेच शरीराला तोच अनुभव मनापर्यंत पोचवायला जास्त दारू पिणं गरजेचं असतं. याचं मुख्य कारण म्हणजे आपली मज्जासंस्था चेतवायला, जस जशी एखाद्या पेयाची वा अपेयाची सवय होत जाईल, तस तशी त्या पेय वा अपेय याची मात्रा वाढवावी लागते.

म्हणजेच हा एखाद्या वस्तुमात्राने येणारा अनुभव एक प्रकारे व्यसनाप्रमाणे असतो. जशी जशी मज्जासंस्थेला सवय होईल मात्रा तस तशी  वाढवावी लागते. किंवा जास्त वेळा चहासम पेय प्यावेसे वाटते. याचाच दुसरा अर्थ हा आनंद वा अनुभव काही क्षण टिकतो व जास्त काळ टिकण्यासाठी जास्त मात्रा वा जास्त वेळा ते अपेय वा पेय प्यावेसे वाटते.

यात एक गुंता असा आहे की मागणी शरीराकडून होते की मनाकडून हा पेच खूप कठीण आहे. म्हणजेच सवय वा व्यसन मनाला जडली वा जडलंय की शरीराला हे समजणं थोडं गुंतागुंतीचं आहे. गुंता यासाठी की, ती वेळ झाल्यावर शरीर अस्वस्थ होतं की मन हे त्याक्षणी विचार केल्यास ठरवणं कठीण काम आहे.

आता थोडं वेगळं उदाहरण बघूया. आपल्याला रोज एखादी व्यक्ती ठराविक वेळी व ठराविक ठिकाणी भेटत असेल, तर ज्या दिवशी, काही कारणाने, ती व्यक्ती त्या ठिकाणी दिसली नाही, तर मनात विचार तर नक्कीच येतील, की काय झालं असेल, सुट्टी असेल, बर नसेल, वगैरे. म्हणजे आता सांगा की इथे सवय मनाला जडली की शरीराला.

घोळ आहे ना ?

बघू पुढल्या भागात.

© संकल्पना व लेखक : प्रसन्न आठवले.
२७/०४/२०१९
१९:१९